Przebudowa stopnia wodnego Przegalina jest jedną z inwestycji prowadzonych przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, w ramach projektu pn. Kompleksowe Zabezpieczenie Przeciwpowodziowe Żuław. Jednym z zadań inwestycji jest renowacja zabytkowej Śluzy Północnej. Plan prac konserwatorskich uwzględnił odnowienie oryginalnej maszynowni w tym m.in. usunięcie uszkodzonych spoin, piaskowanie i cynkowanie.

Kilka faktów

Węzeł wodny Przegalina znajduje się w Gdańsku na Wyspie Sobieszewskiej i umożliwia swobodną przeprawę barek i statków (tzw. śluzowanie) pomiędzy martwą Wisłą i Przekopem Wisły – szlakiem międzynarodowej drogi wodnej E40, łączącej Morze Czarne i Bałtyk. Jego historia sięga lat 1889-1895, kiedy to rozdzielono stare koryto Wisły (tzw. Martwą Wisłę) od jej głównego nurtu. Węzeł tworzą śluzy Południowa i Północna. Pierwsza została wybudowana w latach 1975-1982, w miejscu śluzy dla tratw i jest obecnie jedynym czynnym stopniem wodnym na drodze wodnej Wisły Gdańskiej. Stanowi ważny punkt w zabezpieczeniu Żuław Gdańskich i Gdańska – jej górne wrota pełnią funkcję wrót przeciwpowodziowych. Natomiast śluza Północna jest wpisana do rejestru zabytków i od 1992 roku wyłączono ją z użytku. Obecnie pełni rolę atrakcji turystycznej i punktu widokowego. Głównym celem przebudowy jest zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Żuław Gdańskich.

Przebieg prac na Śluzie Północnej

Przebudowa stopnia wodnego Przegalina jest jednym z zadań prowadzonych przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, w ramach projektu „Kompleksowe Zabezpieczenie Przeciwpowodziowe Żuław – Etap II – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku”.

Decyzję o pracach modernizacyjnych podjęto z uwagi na pogarszający się z roku na rok stan obiektu. Dodatkowo zdecydowano o remoncie komory śluzy Północnej i dawnej maszynowni.

Śluza Północna była w złym stanie technicznym i wymagała kompleksowego remontu. Na fragmentach ścian wykonanych z czerwonej cegły pojawiły się nawarstwienia soli i osadów, zachowana spoina miała wiele uszkodzeń i zabrudzeń. W najgorszym stanie był pas ściany szerokości do 2 m z okładziny ceglanej, na poziomie zmiennego lustra wody. Ceglana powierzchnia straciła swoje oryginalne lico, a spoina została wypłukana. Niekorzystne położenie ceglanych murów pod kanałem wodnym powodowało stałe niebezpieczeństwo zawilgacania. Nawarstwienia pojawiały się także na fragmentach komory wykonanych z granitowych ciosanych kamieni.

Mimo wieloletniego zamknięcia śluzy zachowało się wiele elementów jej wyposażenia. Zostaną one teraz poddane renowacji i przystosowane do nowych celów. Wewnątrz komory śluzy w dobrym stanie znajdują się oryginalne zaczepy cumownicze dla jednostek pływających, schody wykonane z bloków granitowych i metalowe drabinki. Zachowały się także pozostałości urządzeń hydrotechnicznych takie jak wziernik kontrolny i nastawnik, które stanowią wartościowe zabytki sztuki stoczniowej.

Prace konserwatorskie mają zahamować destrukcję zabytku i zabezpieczyć go przed czynnikami niszczącymi, powodującymi korozję, takimi jak zawarty w powietrzu i opadach atmosferycznych kwas siarkowy lub tlenki azotu.

Pierwszy etap prac konserwatorskich objął udrożnienie odparowywania wody, ręcznie usunięcie nawarstwień węglanu wapnia i likwidację wysokiego zasolenia muru. Następnie konserwacji poddano fragmenty wykonane z cegły. Zostały one przemurowane na nowo z cegły klinkierowej, w kolorze zbliżonym do oryginału. Uzupełnione zostały fragmenty muru oraz spoiny, konserwację przeszły też elementy metalowe. Końcowym etapem prac przy ceglanym cokole była impregnacja i hydrofobizacja.

Oprócz prac budowlanych dokonano też renowacji i napraw maszynowni, w której zachowany został szereg zabytkowych mechanizmów.

W czasie wspomnianych prac budynek dawnej siedziby nadzoru wodnego decyzją Pomorskiego Konserwatora Zabytków został wpisany do rejestru zabytków. Docelowo komora śluzy, jak i maszynownia oraz ich otoczenie mają być udostępnione do zwiedzania przez turystów. Ekspozycja będzie wzbogacona o tablice edukacyjne prezentujące historię obiektu i zasadę funkcjonowania.

Śluza Południowa

Prace nad śluzą Południową podzielono na dwa etapy. Pierwszy, rozpoczęty w październiku 2019 roku objął: zainstalowanie pompy odwadniającej, wzmocnienie i uszczelnienie konstrukcji żelbetowych oraz odnowienie powłok antykorozyjnych elementów stalowych komory oraz wrót. Praca nad wrotami okazała się nie lada wyzwaniem. Potrzebna była regeneracja siłowników, układu hydraulicznego, kół jezdnych zasuw kanałów obiegowych oraz agregatów hydraulicznych, które zostały docelowo połączone z nowym układem zasilania i automatycznego sterowania. Wyremontowano i przebudowano także budynki czterech maszynowni, dostosowując je do obecnych wymogów technicznych.

Drugi etap prac to modernizacja stopnia, obejmuje ona: modernizację w zakresie zaplecza technicznego i bazy cumowania lodołamaczy, przebudowę infrastruktury wewnętrznej stopnia wodnego wraz z nowym układem drogowym.

Projekt Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław – ETAP II - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku jest dofinansowany przez Unię Europejską z Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Wkład Unii Europejskiej 85%, wkład krajowy 15%.